P4C Yöntemiyle Eğitimi Dönüştürmek

1960’ların sonlarında Amerika’da felsefeci Matthew Lipman tarafından geliştirilen P4C (Philosophy For Children) Çocuklar İçin Felsefe eğitim yöntemi 2018 yılından itibaren P4C Türkiye’nin çalışmalarıyla ülkemizde yaygınlaşmaya başlamıştır. Bu yöntem ile okul öncesinden başlayarak, lise sona kadar çocukların ve gençlerin, eleştirel, yaratıcı, özenli, iş birlikçi düşünme becerilerinin geliştirilmesi hedeflenmektedir.

Okul öncesi çocuklarda bulunan merak, sorgulama ve soru sorma yetisinin ezberci, didaktik eğitim modelleri nedeniyle ilkokul sıralarına gelindiğinde yavaş yavaş sönümlendiği görülmektedir. P4C uygulamalarıyla, bu becerilerin geliştirilmesi, çocukların hem eğitim hem de gündelik yaşamlarında düşünen, sorgulayan bireyler olmaları hedeflenmektedir. Lipman, Soruşturan Topluluk Metodu olarak adlandırdığı P4C’nin temeline, John Dewey’in demokratik toplum oluşturma düşüncesini yerleştirmiştir. Dewey, demokrasinin bilginin gelişimi için ideal bir ortam olduğunu, bu demokratik toplum hazırlığına da çocukların eğitimi ile başlanması gerektiğini savunur. Lipman aynı zamanda Vygotsky’nin bir topluluğu oluşturan bireylerin birlikte çalışmaları ile sosyal öğrenmenin gerçekleşeceği görüşünü benimsemiştir. Lipman ile birlikte yola çıkan Ann Sharp’a göre P4C, felsefeyi çocuklar için erişilebilir ve çekici kılmak için yeniden yapılandırma çabasıdır.

P4C’de sınıflarda yapılan uygulamalarda öğretmen (kolaylaştırıcı), felsefe tarihini, filozofları, felsefi akımları anlatmaz. Sokratik sorgulamayı temel alan bu yöntem ile öğretmenler sınıflarını birer soruşturan topluluğa dönüştürür. Bunu yaparken edebi eserler, fıkra, şiir, resim, fotoğraf, heykel, film ve animasyonlar gibi geri planında felsefi bir sorun barındıran uyaranlar kullanılır. Lipman P4C uygulayıcısı olmak için felsefeci olmak gerekmediğini ancak bu alanda eğitim alınmış olmasının altını çizmektedir. Dünyada 55 yıldır uygulanan, okullarda müfredata eşlik eden bu yöntem, matematikten coğrafyaya, fen bilimlerinden resim dersine kadar her branşta ders işlenirken uygulanabilecek bir yöntemdir. P4C’nin Amerika, Avrupa hatta Ortadoğu ülkelerinde eğitime uyumlanmasının nedeni, ölçülebilir ve değerlendirebilir bir yöntem olmasıdır.

Peki ülkemizde P4C’nin durumu nedir?

P4C Türkiye’nin kurucuları arasında felsefeciler yer almaktadır. Kurucularımız aynı zamanda eğitim sistemimiz içerisinde 30 yıldır felsefe öğretmenliği yapmışlardır. Dolayısıyla eğitim sistemimiz içerisindeki doğru düşünme, akıl yürütme, gerekçelendirme, argümantasyon oluşturma noktalarındaki eksiklikleri, ihtiyaçları yakından gözlemlemişlerdir. Eğitimi dönüştürmek için temelde düşünceyi dönüştürmek gerekir. Düşünme becerilerinin geliştirilmesini hedefleyen P4C metodu, tüm branşlara uygulanabilir ve ölçülebilir olması nedeniyle eğitim sistemimizde gerekli olan dönüşümü sağlayacaktır.

P4C Türkiye okul öncesinden başlamak üzere her yaş grubundan çocuklarla, gençlerle, ebeveyn ve öğretmenlerle uygulamalar yapmaktadır. Aynı zamanda kurumlara, öğretmenlere eğitmen eğitimleri vermektedir. Burada en çok dikkat edilen nokta eğitim sistemimizin, toplumumuzun, kültürümüzün ihtiyaçları doğrultusunda bu metodun uygulanmasıdır. Eğitim sistemimizin bir parçası olan sınav sistemine P4C metodunun nasıl bir çözüm ürettiğine de değinmek isteriz. Ülkemizdeki eğitim sisteminin, ağırlıklı olarak didaktik ve ezbere dayalı olduğunu biliyoruz. Ancak değişen sınav sorularının yapısı, “Yeni nesil sorular” var olan eğitim sistemindeki kazanımlara denk düşmemektedir. Çünkü bu sorular, öğrencilerden muhakeme gücü, gerekçelendirme, eleştirel düşünme, konsantrasyon, anlama, anlamlandırma gibi beceriler istemektedir.

P4C yöntemi tüm bu kazanımları oluşturmakta ve geliştirmektedir. Dolayısıyla bu yöntemle ilerleyen öğrenciler yeni nesil soruları çözme konusunda başarılı olmaktadır.

P4C Eğitim Yöntemi Nasıl Uygulanır?

P4C yönteminin uygulanabilmesi için gerekli olan başlıklar:

Kolaylaştırcı
Çember
Soruşturan Topluluk
Uyaran
Temel sorudur.

P4C oturumlarında, öğretmen bir kolaylaştırıcı rolü üstlenmektedir. Diyalog yöntemini başlatan, buna rehberlik eden konumundadır.

Fiziki şartlar, öğrenci sayısı uygun olduğunda öğrencilerin çember şeklinde oturması sağlanır. Buradaki amaç tüm öğrencilerin birbirini görebilmesi ve kolaylıkla diyaloğa geçebilmesidir. Öğretmenin kolaylaştırıcılığında öğrencilerden oluşan topluluk soruşturan topluluk adını alır. Soruşturan topluluk bilginin pasif alıcısı değil aktif üreticisidir. Soruşturan topluluk, öğrenen ve gelişen bir yapıdır. Öğretmen (kolaylaştırıcı) geri planında felsefi bir sorun, çatışma barındıran bir uyaran paylaşır. Bu uyaran aynı zamanda dersin içeriği ile örtüşmelidir. Kolaylaştırıcı, önceden topluluğu birlikte düşünmeye, sorgulamaya ve diyaloğa geçmeye yöneltecek soruları hazırlamalıdır. Bütün bu hazırlıkların sonunda topluluk kolaylaştırıcının rehberliğinde bir ders saati boyunca bir düşünme etkinliği gerçekleştirir.

P4C-Yöntemiyle-Eğitimi-Dönüştürmek-1

P4C’nin Kazanımları Nelerdir?

Bilişsel Yetenekteki Gelişmeler

P4C Türkiye’nin haftada bir saat yaptığı uygulamaların sonunda, çocuklarda, eleştirel, yaratıcı düşünme, neden-sonuç ilişkisi kurabilme, farklı açılardan bakabilme, kavramlar hakkında akıl yürütme, mantıklı düşünme, sorgulama ve argüman oluşturma yetilerinin geliştiği tespit edilmiştir.

Duygusal ve Sosyal Gelişmeler

Öğrencilerin iletişim becerilerinde, özgüven, özsaygı, konsantrasyon, kendini ifade edebilme becerisi, farklı görüşlere eşit mesafede yaklaşabilme, düşüncelerine yöneltilen karşıt düşünceleri kişisel algılamama, farklı açılardan bakabilme, farkındalığın artması gözlemlenmiştir. Ayrıca soruşturan toplulukta yer almak, öğrencilerin, duygularını, dürtüselliklerini daha etkili yönetebilmelerine yardımcı olmaktadır.

Sınıf İçi Diyalogtaki Gelişmeler

P4C yöntemine özgü olan özenli, iş birlikçi düşünme becerilerinin geliştirilmesi olanağı sınıf-içi diyaloglarda çok önemli sonuçlar doğurmaktadır. Aktif dinleme becerisi gelişen öğrenci, öğretmenini, arkadaşlarını söz kesmeden dinler ve anlar.

Dolayısıyla düşünceler üzerine düşünme becerisini geliştirerek iş birliğine dayalı yeni fikirler ortaya çıkarır. Karşıt görüşlere dair fikirlerini özenli ve saygılı bir biçimde ifade eder. Sınıf içinde gelişen özenli düşünme, özenli konuşma ve özenli yazmayı da beraberinde getirir. P4C, öğrencinin derse katılımını büyük bir oranda artırmaktadır. Öğretmen yalnızca bilgiyi aktaran değil , aynı zamanda sorular sorarak yeni düşüncelerin ortaya çıkmasını sağlayan bir rehberdir. Öğrenci bu metod ile bilginin pasif alıcısı olmaktan çıkarak , arkadaşları ve öğretmeniyle birlikte düşünerek, diyalog kurarak derste aktif bir rol alır. Bu durum sınıf içinde öğretmenin sınıf yönetimiyle ilgili olarak yaşadığı bir çok problemi ortadan kaldırmaktadır. Öğrenci böyle bir sınıf ikliminde, yargılanmaktan, eleştirilmekten, diğer arkadaşlarıyla karşılaştırılmaktan, rekabetten uzaklaşarak düşüncelerini özgürce ifade edebilme olanağı bulmaktadır.

P4C Türkiye olarak, bu eğitim yönteminin vicdanlı, merhametli, barışçıl, sevgi dolu değerleri içselleştirmiş bireyler yetiştirmek için son derece etkili ve önemli olduğunu düşünüyoruz. Aynı zamanda P4C geleceğe, hayata hazırladığımız çocuklarımızın, öğrencilerimizin, okullarından mezun olduklarında dünya standartlarında yetkinliklere hazır olabilmelerini de sağlamaktadır.

Dünya Ekonomik Forumu 2025’de işe alımlardaki yetkinlikleri şu şekilde sıralar:

Analitik düşünme ve inovatif olma
Aktif öğrenme ve öğretim teknolojileri
Karmaşık problem çözme
Eleştirel düşünme ve analiz
Yaratıcılık, orijinallik ve girişimcilik
Liderlik ve sosyal öğrenme
Teknoloji kullanımı, izleme ve kontrol
Teknoloji tasarımı ve programlama
Dayanıklılık, stres toleransı ve esneklik
Muhakeme ve fikirleştirme

Burada yer alan yetkinliklerin P4C kazanımlarıyla örtüşüyor olması, bu yöntemin eğitim sistemimize dahil edilmesi gerektiğini kanıtlamaktadır. Bugün ilkokul çağında olan çocukların %65’inin mesleklerinin ne olacağı bilinmiyor. Tüm bunlar insana özgü, merak etme, düşünme ve sorgulama becerilerinin gelişimini sağlayan P4C yönteminin neden yenilikçi eğitim metotları içinde ilk sıralarda yer aldığını bize göstermektedir.

Nihan PEKER ANTEPE
Felsefeci, Çocuklarla Felsefe Eğitim Uzmanı

Kaynak: Türkiye Özel Okullar Derneği Dergisi / 2022 – Ocak

P4C Yöntemiyle Eğitimi Dönüştürmek